Ονοματολογία και ταξινομική

Το είδα αυτό το θέμα σε ένα φόρουμ και σκέφτηκα ότι θα είναι χρήσιμο να αναφερθεί και εδώ. Πρόκειται για την επιστημονική ονοματολογία που χρησιμοποιείται παγκόσμια, ώστε να γράφουμε σωστότερα τα ονόματα των οργανισμών και να μην μπερδευόμαστε με τα διάφορα κοινά ονόματα που χρησιμοποιούνται ανά περιοχή (πολλές φορές εσφαλμένα).

Βασικά, σχεδόν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί (που χωρίζονται παραδοσιακά σε πέντε βασίλεια: Μονήρη - Πρώτιστα - Μύκητες - Φυτά - Ζώα) έχουν κοινά ονόματα, δηλαδή ονόματα της καθημερινής απλής γλώσσας τα οποία συνήθως όχι μόνο διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά διαφέρουν ακόμα και από περιοχή σε περιοχή, ή αναφέρονται σε μία ομάδα ειδών που έχουν κοινά χαρακτηριστικά χωρίς όμως να τα διαχωρίζουν. Παράδειγμα ενός κοινού ονόματος είναι η λέξη «μέλισσα». Κάποιος μπορεί να πει ότι είδε μια μέλισσα και να εννοεί ένα βομβίνο και αυτός που τον ακούει να νομίζει ότι μιλάει για την μέλισσα που παράγει το μέλι και ένας τρίτος που δεν ξέρει καλά ελληνικά να φαντάζεται μια σφήκα. Τέτοια προβλήματα αντιμετώπιζαν σε μεγάλο βαθμό οι πρώτοι εξερευνητές βιολόγοι με τα γραπτά τους… έτσι το 1735, προτάθηκε η διώνυμη ονοματολογία (binomial nomenclature) από τον Σουηδό βοτανολόγο Κάρολο Λινναίο (Carl Nilsson Linnaeus) με το έργο του Systema Naturae… που ισχύει σε όλο τον κόσμο και αποτελεί τον επίσημο τρόπο ονομασίας των ειδών (δηλαδή αυτή με τη πλάγια λατινική γραφή). Το κύριο σύστημα ταξινόμησης ονομάζεται σήμερα ταξινομία του Λινναίου, και η ονοματοδοσία των οργανισμών κατευθύνεται από διεθνείς συμφωνίες όπως είναι π.χ. η International Code of Botanical Nomenclature (ICBN) και η International Code of Zoological Nomenclature (ICZN).

Με το σύστημα ταξινομίας του Λινναίου η επιστημονική ονομασία ενός είδους, που είναι η ίδια παντού, αποτελείται από δύο λέξεις και είναι πάντα γραμμένη σε πλάγια γραφή (italics) ή είναι υπογραμμισμένη (κυρίως σε χειρόγραφα κείμενα).

Παράδειγμα η μέλισσα που παράγει μέλι…

Συστηματική ταξινόμηση

Βασίλειο: Ζώα (Animalia)

Φύλο: Αρθρόποδα(Arthropoda)

Ομοταξία: Έντομα (Insecta)

Τάξη: Υμενόπτερα (Hymenoptera)

Οικογένεια: Apidae

Γένος: Apis

Είδος: mellifera

Διώνυμη ονομασία:

Apis mellifera Linnaeus 1758

Η πρώτη λέξη αποτελεί την ονομασία του γένους και γράφεται πάντα με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα ενώ η δεύτερη αποτελεί το ειδικό επίθετο ή ειδικό όνομα και γράφεται πάντα με μικρά. Αυτή η λέξη μπορεί να περιγράφει τον εν λόγω οργανισμό (π.χ. Apis mellifera... η μέλισσα που μέλι φέρνει), να αποκαλύπτει την περιοχή όπου ζει ή όπου ανακαλύφθηκε, να περιέχει το όνομα αυτού που το περιέγραψε για πρώτη φορά και άλλα πολλά. Συμαντικό είναι το όνομα του γένους ακόμα και όταν γράφεται μόνο του, να γράφεται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα και σε πλάγια γραφή. Να θυμάστε ότι οι δύο λέξεις μαζί αποτελούν το όνομα του είδους.

Όταν ένα είδος έχει υποκατηγορίες, δηλαδή υποείδη, τότε το κάθε υποείδος περιγράφεται με τρεις λέξεις: οι δύο πρώτες περιγράφουν το είδος (όπως παραπάνω) ενώ η τρίτη αποτελεί το υποειδικό επίθετο π.χ.: Apis mellifera cecropia Kiesenwetter 1860, που είναι η πιο διαδεδομένη Ελληνική φυλή μελισών (η οποία πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο βασιλιά της Πελλοπονήσου). Στη βοτανική ο τρόπος γραφής των υποειδών (ή ποικιλιών όπως αναφέρεται συχνά) είναι λίγο διαφορετικός (π.χ. Sambucus nigra subsp. nigra και Sambucus nigra subsp. canadensis).

Στην βαθμίδα ταξινόμησης, συναντάμε μερικές φορές ονόματα ακόμα αναλυτικότερα, πέρα από το υποείδος ως «μορφή» με τις λέξεις form, var., type, morph κλπ. Μερικές φορές πέρα από τα πιο πάνω, για να προσδιοριστεί ένας πληθυσμός παίρνει το όνομα της περιοχής, αν και επιστημονικά δεν είναι αποδεκτό.

Στα επιστημονικά κείμενα, το όνομα του είδους ακολουθείται από το όνομα εκείνου που πρώτος δημοσίευσε την ταξινόμησή του είδους και το έτος. Έτσι το Apis mellifera Linnaeus 1758 δηλώνει ότι ο Linnaeus είναι αυτός που δημοσίευσε πρώτος το όνομα Apis mellifera για την μέλισσα το 1758. Πολλές φορές αντί να γράφεται ολόκληρο το όνομα του συγγραφέα, όπως στην περίπτωση του Linnaeus, γράφεται μονάχα το αρχικό του π.χ. Apis mellifera L..

Αρκετές φορές ένα είδος το συναντάμε με διαφορετική επιστημονική ονομασία (συνώνυμο) ή οποία μπορεί να έχει δοθεί παλαιότερα και έχει αλλάξει ή έχει δοθεί λανθασμένα. Σε κάθε περίπτωση μόνο ένα είναι το σωστό και αποδεκτό επιστημονικό όνομα του είδους και είναι συνήθως αυτό που δημοσιεύθηκε πιο πρόσφατα μετά από αναθεώρηση δεδομένων. Π.χ. το όνομα της βαρρόα που βλέπουμε να παρασιτεί τις μέλισσες μας σήμερα είναι το Varroa destructor Anderson & Trueman 2000, αντί το λανθασμένο V. jacobsoni Oudemans 1904 που χρησιμοποιούσαμε ως πριν λίγα χρόνια και που στην ουσία είναι άλλο είδος βαρρόα.

Όταν στο κείμενο έχει αναφερθεί ήδη το γένος ενός είδους ή είναι τόσο κοινό που είναι ευρέως γνωστό, τότε μπορούμε να μην το γράφουμε ξανά ολόκληρό, αλλά εν συντομία… δηλαδή το γνωστό μας βακτήριο Escherichia coli μπορεί να γραφτεί και είναι πιο απλά ως E. coli.

Η συντομογραφία «sp.» (χωρίς πλάγια γραφή) χρησιμοποιείτε όταν το ακριβές όνομα του είδους δεν έχει καθοριστεί ή δεν χρειάζεται να το καθορίσουμε γιατί αναφερόμαστε στο γένος γενικότερα. Π.χ. Τα είδη των βομβίνων Bombus sp. στην Ελλάδα το 2009 ήταν 33.